Angiqatigiikhutik Kavamat Nunavunmi

Naunaipkutat Titiraq

Angiqatigiikhutik Kavamat Nunavunmi

Maligaliurvik Nunavunmi aippaanguyuq malruublutik kavamatuqanit, aviktuqhimayumilu maligaliurviit Kanatami angiqatigiiqhimablutik kavamait ahiagut taapkua maligaliuqtit havauhituqait maligaliurnikkut atuqhugit.

Nunavunmi, tamangnik Maligaliuqtit Maligaliurvingmi (MLA-nguyut) niruaqtauhimayut ilikkuuqhutik niruaqtaublutik nunaqaqatimingnit. Angiqatigiikhutik maligaliurniq ihuatqiyauyuq ilitquhiit Inuit aadjikkutavyarigamiuk ihumaliurnirmut. Kihimi, angiqatigiingitkaluarlutik ihumaliunginnarialgit, aniguqtittilaaqtut maligaliuqhimayuniglu aullaqtittiinarialgit Maligaliurvingmi. Amihunut kihimi, amigaitqiyauyukhat niruaraangamik. Ahinilu Kanatami ataniqturviinit, Maligaligaliurvik inmikkut ataniqtuqtuinahuaq malikhugu taamna Maligaliuqhimayut Maligaliurvingmi Atuqtakhat.

Niruaqtittitaaraangamik, MLA-nguyut katitpaktut “Nunavunmi Hivuliqtiit Katimavianit” tikkuaqtuiblutik Uqaqtikhamik, Hivuliqtikhamik Ministaniglu naunaittukkut niruaqtittiblutik Imaa katimagaangamik angmaumavaktut inungnut. Hapkua ihumaliuqhimayut titiraqtauvaktut pigiaqtitaublutik katimalraaraangamik Maligaliurvingmi. Taamna Kamissinauyuq, pitquyaugaangami Maligaliurvingmit, tikkuaqtuivaktuq Hivuliqtikhamik Ministaniglu.

Taiyariiqhimaittunik ikhivautalgit Maligaliuqtit. Kihimi, kivgaqtuittiaqublugit aulapkaiyiryuat maligaliurvingmut, taamna Kamissinauyuq Nunavunmi tikkuaqtuilaittuq MLA-nik  Maligaliuqtilluanut. Taamna Hivuliqti pilaarutiqaqtuq tikkuaqtuilaaqhuni ahivaqtuilaaqhunilu Ministanik. Kihimi, aniguqtitauhimagumi Maligaliurvingmi ahivaquiyumagumik maligaliuqtinik Aulapkaiyiryuat Katimayiinit talvanngat havagvianit.

Taapkua Pingahut Atayut Kavamanut

Kanatami kavamait aulavaktut hivuliqtiqaqhutik. Taimaittuq tamangnit Kanatami ataniqtuqtauyunit, pingahuuyut atayut kavamanut Nunavunmi: aulapkaiyiryuat, maligaliuqtit taapkualu apiqhuiyiryuat.

Tamangnit atayut kavamanut taapkua aallanik hakugingnilgit havaakhaqaqhutiglu. Naunaittukkut ataani titiraqhimayut:

• Talvani maligaliuqtinut kavamanut ilauyut taapkua Maligaliuqtit Maligaliurvingmi taamnalu Kamissina. Amihuutqiyainit MLA-nit Kamissinamillu angiqtauhimagumi aniguqtittiinnarialgit Piquyamik maligakhaliurumagumik. Amihuutqiyait Maligakhaliuqhimayut hailiyauvaktut kavamatkunnit ikayuqtaublutik Ministamit. Aulapkaiyiryuat kavamatkunnit kivgaqtuivaktut maligaliuqtinik kavamatkunnit. Taimaa naunaitpuq taamna Hivuliqti Ministauyullu maligakhaliuqpaktut titirarvingnit pitquyaugaangamik Maligaliurvingmit.
• Taamna Kamissinauyuq Nunavunmi tikkuaqtauvaktuq titiraqhimayutut talvani Nunavunmi Maligarni Angayuqqaangubluni Aulapkaiyiryuanut Nunavunmi, havauhia aadjikkutavyariblugu Kuin Kivgaqtianit talvunga kavamatuqanut talvungaluuniit Kuin Kivgaqtia Tuglia aviktuqhimayut kavamait ihumagiblugit. Aulapkaiyit havagviat kavamanit hivuliqtilgit Hivuliqtimit Maligaliuqtinillu, Maligaliuqtit Maligaliurvingmi. Kavamatkut Nunavunmi havagviit, katimayiit, Kuinmullu kivgaqtiit katimayiit ahiillu katimaqatigiit aulapkaivaktut Nunavut maligainik aulapkaivakhutiglu ikayuutinik. Aulapkaiyiryuat “Kuin kivgaqtiinit pilaarutilgit” aullaqtittiyaami kiinauyaliqinirmut maligaliuqhimayunik akiliqtakhanut atuqtakhanullu kiinauyanik.1
• Apiqhuiyit havagviuyuq kavamanit, taimaa, apiqhuiyiuyut. Taapkua apiqhuiyit munaqhivaktut maligaliuqhimayunik. Nunavut ahiittuq Kanatami taimaa “”apiqhuiyituangubluni”-talva Nunavunmi Apiqhuiyiryuat.

1 Taimaa naunaitpuq taapkua maligaliuqtit Maligaliuqtinut ilaunngittut Piquyakhanik tunihiinnalaittut kiinauyanik aturumagumik akiliqtakhallu ilavalliagumagumik. “Kiinauyanut  piquyakhaq” tuniyaunginnarialik Maligaliurvingmut “titiraq kiinauyanut” iliqahiutihimagumik (naunaittuqtauq taimaa “kuinmit pitquyauhimayutut”). Una titiraq tuhaqtakhaq Kamissinamit, unniqtuqtauhimagumi kavamatkunnit, talvanngat pitquivaktut Maligaliurvingmut aniguqtittiqublugu kiinauyanut maligaliuqhimayuq.

Maligakhaliuqhimayut Aulapkainirmut Maligaliurvingmit Kavamanit

Kanatap havauhiit aulapkainirmik kavamanik ilitturiyauvaktuq taimaa “maliguattiaqtut kavamat” imaaluunniit “Westminster-tutut kavamait.”2 Taapkua aturuminatqiyauyut maligakhait hapkununnga havauhikhanut Nunavunmi titiraqhimavut:

• Maligakhaliuqhimayuq taimaa “maligaliurnirmut pilaarutauyuq” arligiyauvaktuq. Pilaarutait, hakugingniit piinnarialiutaillu Maligaliurviup Maligaliuqtiillu titiraqhimayut talvani Maligaliurvingmit Aulapkaiyiryuallu Katimayiralaanut Maligarni. Maligaliurnirmut piinnarialiutit hakugitqiyauyut pilaarutinit hakugingnianiglu niruaqtauhimayut maligaliuqtinit ilikkuuqhutik havaakhainut, pilaarutainullu hakugingniagullu katimaqatigiiktunut atauttikkut;
• Katimaqatigiikhutik piinnarialiutait Maligaliurvik maligaliurviubluni taimaa pilaarutilgit aulapkainirmik maligakhainik havauhikhainiglu, pilaarutiqaqhutiglu makpiraaliurnirmik, taniqtuivakhutiglu inungnik ihuinaarahuaqtunik, taniqtuinginnariaqaqhutik Maligaliuqtinik hakugingniqaqhutiglu apiqhuqtauquilutik titirautainiglu takuinnarialgit;
• Kavamatkut – Hivuliqti Maligaliuqtillu – aulapkaivaktut titirarviinik havauhiqaqhutik “ukpiriyaublutik” talvani Maligaliurvingmi tamatkiumabluni. Imaittuukpat, aniguqtittihimagumik ukpiruhuttiangitkumik Ministamik taimaa, angiqtauhimakpat, taamna Ministauyuq ahivaqtitaunnginnarialik Maligaliurvingmit. Imaatut atuqpakhimayut atauhiiqhutik talvani Hivulliqpaami Maligaliurvingmi Nunavunmi (1999-2004);
• Maligaliurvingmi atauttikkuuqhimayukhat. Taapkua Ministauyut ihumamingnik tuhaqtittiyukhat katimatillugit ilittuqhinnaittumik Maligaliuqtiulluaqtut katimayiralaangillu, talvanngat ihumaliuqhimagumik, tamangnik Ministauyut ikayuqtuqtakhaat. Imaatuluunniit, Ministauyut niruaqtukhat Piquyanik aniguqtittiqugumik kavamatkunnit, taapkua Maligaliuqtiinnait niruanginnarialgit ihuarigumitku;
• Ministauyut, hivuliqtiublutik havagvingnik kitunilikiaq imaalu ilaublutiglu Maligaliuqtinut, kivgaqtuiyukhat Maligaliurvingmut maligakhainut, ihumaliuqhimayunut atuqhimayainiglu kavamatkut;
• Kavamatkut irinigiyamingnik tuhaqtittivaktut katimatjutikhainiglu ikhivalitqigaangamik Maligaliurvingmi Kamissina angmaqtittigaangami (naunaitpaktuqtauq imaa “Uqauhiit Ikhivautaryuamit” imaaluunniit “Ikhivautaryuamit Uqauhiit”);

2 Westminster atiriyaat aviktuqhimayuk London-mi talvani British-kut Maligaliurviat ittuq. Amihuuyut maligakhaliuqhimayut ilitquhiillu British-kut maligaliqinirmut atuqtauvaktut hamani Kanatami.

• Taapkua inungnik ikayuqtuiyut (“maligaliuqtit”) maligaliurnikkut aulavaktut. Ikayuqtit ikayuqpaktukhat ayuitamingnit, unniqtuittiaqpaglutiglu Ministanik, aullaqtittilugillu ihumaliuqhimayait kavamatkut ubluutillugu. Ikayuqtit kavamanit kivgaqtuiyukhat Maligaliurvingmik Ministakkut ataniriyaanik;
• Piquyakhat atuinnarialiutikhaq kiinauyanik (atuqpangniariakhainik ihumagiblugu) kiinauyaliurnirlu akiliqtuinikkut aullaqtitauyukhaq kavamatkunnit (takulugu Titiraqhimayuq #1 taapkununnga “kiinauyat titiqqat”);
• Maligaliuqtit talvanngat Maligaliurvingmit qaffinik havauhiqaqtut kivgaqtuittiaqublugit kavamatkut. Ilangi apiqhuinikkut titirakkullu apiqhuiquvaktut, aniguqtittinirmiglu pigiaqtitauhimayunik pitquyauhimagumik kavamatkuttauq takupkaqtittivaktukhat tukhirautinut kiudjutainik titiraniglu naunaipkutanik Katimayiralaanit Maligaliurvingmit;
• Kavamatkut pitquyauhimayuttauq taimaa takupkaqtittiyukhat naunaipkutanik ahiniglu titiqqanik ukiuq nunngutaanik tamaat. Hapkua naunaipkutit naunaipkutauvut kavamatkut hulihimayainut kitunikiaq havagvingnit; imaalu
• Taapkua Ilikkuuqtut Titiraqtit Maligaliurvingmit taamnalu Kiinauyanik Qauyihaqti Kanatami naunaiqhitivaktut ukiuq tamaat Maligaliurvingmut.

Angiqhimaqatigiikhutik Kavamait Nunavunmi

Atauhiinnarmik naunaipkutaittuq taapkuninnga “angiqhimaqatigiiktunik kavamanik” Nunavunmi. Naunaitpuq, amihuuyut ilitquhiit Nunavunmi aallannganianik naunaitkutauyut ahinit ataniqtuqtauyunit Kanatami ihuaqutaublutiglu havauhiinut maligaliuqtit taimaa ihumaliurnikkut, talvanngat havauhinik titiraqhimayunik maligarnik maligakhaliuqhimayuniglu.

Ilangi naunaitqiyauvaktut aallanganianik Nunavunmi angiqhimaqatigiikhutik kavamaliqivaktut titiraqhimavut ataani:

• MLA-nguyut niruaqtauvaktut ilikkuuqhutik, ilaunngiblutiktauq maligaliqiyit katimayiinut ihumagiyaqaqtunik;
• Taapkua Ministauyut niruaqtukhauyut ihumagiyauyunit Maligaliurvigyuamit, taapkuattauq MLA-nguyut niruanginnarialgit ihumaigut kamahuktailibluni taniqtauniarumilu ihumahimaittumik. Kihimi, taniqtuikaffukpaktut MLAnguyunik tamatkiumablutik talvuuna Maligaliuqtit Ihumaliuqtiinik;
• Taapkua MLA-nguyut amihuutqiyainik ikhivautalgit Maligaliurvingmi. Ahiagut taapkua atauttikkut maligaliuqtiunahuat Kanatami maligaliurviinit, “kavamanut ikayuqtiittut” niruanginnarialgit ihumagiyainut pitquilluaqhimagumik Maligaliuqtilluanit;
• Ahiaguttauq taapkua Kanatami maligaliurviinit kihimi talvani NWT-mi, taamna Hivuliqti Maligaliuqtillu Ministauyut tikkuaqtauvaktut Maligaliuqtinit Maligaliurvingmit tamatkiumablutik. Taamna Hivuliqti tikkuaqtuinginnarialik kitunikiaq Ministauqublugit, Tuglianiglu Hivuliqtip. Taapkua Hivuliqti Ministauyullu aulapkaivaktut maligaliurvingmik pitquyaublutik Maligaliurvingmit;
• Havagvikhaita Qitqannguraangat Hivuliqtit Havauhiit Ihivriuqtauvaktut Maligaliurvingnit huli aulayuittut Hivulliqpaamit, Aippaanit Pingahuanillu Maligaliurvik aulatillugu;
• Katimagaangamik tamatkiumablutik Maligaliuqtit ihuaqutauvaktuq tamangnut 19-nguyut MLA-nguyut unipkaanginnarialgit – kamahukhimaittumik naatkutigiikhutiglu – ihumagiyainik. Taapkua Nunavunmi maligakhaita kiinauyaniglu atuqtakhanut uqautauyukhat angmaumablutik inungnut talvani Maligaliurvingmi, Tamatkiumablutik Maligaliuqtit kihimi ihuatqiyauvaktuq talvuuna ihuinaaqutauyut unipkaariyaublutik ihuaqhaqtaunahuaqpaktut inirumayaitalu iniqtauvakhutik. Tamatkiumablutiglu Maligaliuqtit katimagaangamik ihuaqutauvaktuq unipkaaqhugit havaakhaita Maligaliurvingmi, ihivriuqhugillu havaakhait niruarvikhaillu munariblugit. Talvani Maligaliuqti niruarvikhanik tainginnarialgit ihumamigut, imaa Nunavunmi unipkaangulraaqpaktuq Tamatkiumablutik Katimagaangamik angiqhimagiigumablutik;
• Atauttikkut angiqhimaqatigiinngitkaluaqhutik aniguqtittivaktut Piquyanik ahiniglu talvani Maligaliurvingmi, kihimi taimaa iniqhiliqpaktut. MLA-nguyut niruayuittut akihaqtuqhutik kavamatkut havaakhainik akihaqtuinnaqhutik. Atauttikkut angiqhimagiikpaktut Maligaliuqtit tuhaqtittigumagumik uqauhiinik, takupkaqtittigaangamiglu Ministat Uqauhiinik Katimayiralaanut ihumaliuqtakhait, atuqtittivallianahuaqhutiglu Piquyanik havauhiit maligaliurniq atuqhugit kayumitqiyauvangmata ahiagut ihuaqhainahuaraangamik;
• Taapkua MLA-nguyut Ministauyunik maliguattiaqtiyuktut Apiqhuinikkut, Maligaliuqhutik taimaa maligaliurvingni ihuatqiyauvaktuq havauhiinut naunaitpaktut atauttikkut maligaliuqtunit. Uqaqtimut uqqarikhaqtailivaktut, taimaa. Naunaittukhaqtauq taimaa Maligaliurvik angmaumavaktuq 400 ubluit aviktuqtaungmat April 1-mi, 1999-mi, Uqaqtimik Maligaliurvingmit taiyuqaqhimanngittuq Maligaliuqtiqatiminik ahivaqtittiblugu Katimavianit ihuinaarnahugiblugu ihuinaatqiktumiglu Maligaliurviup maligakhaliuqhimayainik;
• Taapkua Ilikkuuqtut Titiraqtit Maligaliurvingmi pitquyauhimayut tikkuaqtauqublugit Maligaliurvingmut atauhiublutik, tikkuaqtauhimaittumik Maligaliuqtilluanit hivuliqtimilluuniit kavamatkunnit ilikkut; imaalu
• Katimayiralaat Maligaliurvingmut akhuunginnarialgit ihumamingnik kavamanut ahianit maligaliurvik Kanatami. Imaatut, taapkua Katimayiralaat ihivriuqhivaktut kavamatkut nanminiqarnikkut havaakhainik ukiuq tamaat, atuqtauniarahugiyauyut angiyunullu atuqtauniarahugiyauyut iniqtinnagit takupkaqtinnagillu Maligaliurvingmut. Imaatut taapkua Maligaliuqtiinait aallannguqtiriinnarialgit kiinauyanut atuqtakhait aullaqtittiyakhainiglu iniqtautinnagit. Katimayiralaat ihivriuqhiinnarialgit maligaliuqtakhanik nutaannguqtirlugit maligakhat takupkaqtitautinnagit Maligaliurvingmut Piquyanngurumik.