Hivumut Abluqta

Hivunikhavut

Qiniliqhutik 20 ni uqiuni hivuatigut, takudjutiyugut hakuriktumik ilinggairutikhaqaqhutiklu ukiuqtaqtuup avikturvia Nunavunmiutlu ihuaqtumik itjuhikhainnik nakuuyunik piliqhutik inuuhingmingni – nunakaqtut Ukiuqtaqtumi, Kanaitiaguplutik ilauqatauguplutiklu nunaqyuaptingni maniliungnikkut.

Hivunikhavutni amigaitqiyauliqlutik ilihaqpaqtunik inmikkutlu aulatjariqlutik Nunavunmiut. Amigaittunik inuulrammiiknik iniqtiquyavut ilihagutaitanik, ilihaqvikyuaninilu uuniversitimiluunniit aadjikurahuaqlugit iniqtiyuqtuni ahini Kanatami.

Nunagiyauyut Nunavunmiunut uqayuqtunik, tairuaqhutik titirarhutikluunnit malruuni uqauhiitni, nakuuyumiklu inuuplutik uplumi itjuhiptingni inggilraat pitkuhiqaqhutik ikpiriyautlu malikkuutigiplugit.

Tautuqtuuyaqtavut piumayauyunik nungguyuittut nauhimayunik nunami taapkunaniklu nautqilimaittunik nunami nalvaaqtauyukat. Nunavuutauyuq munarittiaplugit pivalliavikhaqaqhutik nakuuyumik pitjutigiguptigit nunamin pihimayut, ikayuutauplutiklu havaaqhanik nanminiqhanutlu piumayunut.

Tuantini uqiuni hivumut takudjutipluta iqaiyarnikkut ihumailiqinirmunlu nakuuhivalliaplutik nakuugiplugitlu hivunikhaptipta. Nampait ipiralimainnikkut inminiirniqlu ikiqliqpiaqhutik, ikiplutik inuit ikayuuhiayuqtunik nunallaativutlu maningnaqhutik, nuatqatiriiktiaqhutiklu pitkuhiitlu pittiaqtauplutik.

Takudjutiniaqtugutlu ilaani hivuniptingni imaa Nunavut hakuringnikhaa nunaqyuani ilaqatiriikpiaqlutik paatnariikpiaqlutik taapkuat tamaita avikturviit Inuinnait katimayiinggita Kanatalu naupkangniangman hakuringniqhaanik ilitturipkailugitlu ayuqhautivut avikturviaptingni.

Humiitpita Uplumi

Inuutivut

Nunavut qilamik inuriaqhitiyutqiangguyuq Kanatami, imaatuuplunilu Kanatamin piliulihaanggungmat; amigaitqiani 30 pusanmik inuqarnia uqiuqaqtut ataani 15 ni. Amigailiqhutiklu, inuulrammiit inuqarniat akhuuqhutik nutaanik piumaplutik avikturviata aanniq/aanniaqtailidjutinut ilihaqnirmunlu pivinggiit, amigaiklutik iqluqhat, aulapkaitjutiliqinikkut, maniliurnirmunlu.

Inuinnait Nunavunmi hivituyumik inggilraangnitani aliahuluqaaqhimmaaqhutik imaalu inmikutlu- pittaaqtaaplutik, ayungnaqhivapluni aadlanggukpalliangmatta Inuinnait inuuhiat talvani 50 ni uqiuni. Nunavunmiut hatja takuliqtut amigaittunik ihumailiqivaktunik inuuhiringnikkutlu. Amigaittut inuulrammiit sikuuriaqattayuittut imaalu iniqtiyuittutlu ikayuutikhainnik ilihariami ilihaqvikyuani, ilihaiyaamilu havaanut havaaqalitigutluunniit.

Qakugunnuaq, nunallaatni ihuakhautikhat ikayuqtauyuqhat nakuuhivalliariaginni aanniaqtailinirmun, inuuhirittiayaamilu maniliurnikkutlu pilutik nunallaani. Hivituyutlu tikiutikhat, ilinniaqnirmun havaakkutlu ihumagilluaqtauyuqhat ilitturiumaplugit taapkuat amigaittut ayuqhautit. Ilinniaqnikkut amigaikyuummigutauyuq pittaalaqiyaamilu nakuuyumik inuk; havaatigut, inmini ikayuutiqariangniaqtuq ikayuutikhainnik, qatan’ngutiriyait nunariyaminilu ikayuutauniarmatta.

Nunavutim inuulrammiinggit inirnirngguliqhutik uvvagut havaktavut pitjutiuqhat inmi-pittaalaqiyaami talvuuna pivallianikkut havaat havaanggitnik havaaqhaqhiurnikkutlu ilauyaamingnik tamatkiutilutik talvani uplumi itjuhiinni, nunaqyuaptingni maniliurnahuarnirmun.

Nunakput

Nunavut nunaqaqtuq atauhiqmit tallimauyuni nunagiyainnit Kanataup imaalu puiruqtailiyauqunggiplunilu tamaanni nunani Ukiuqtaqtuup atanniqtuiniqarutiqarnirmut, talvalluaqmi ihumaliuqtauhimayunik amigaikyuummiqtunik umialiqivinikkut Ukiuqtaqtuup imainni.

Avikturvikput amigaittunik pivikhaqaqtuq uumayuliqinikkut, iqalungnik aadlaniklu nauhimayunik nunami. Kihiani kihimi, Ukiuqtaqtuup avatiliqitjutaita qayagiyauyuqhat ihuaqhautikhaita hivituyumik piinnaqmatta. Uumayuqilinikkut munariniat tammaqtailinikkutlu akhuugutigiyauyut amigaikyuummingmatta ihivriungnitatigut tamaanni nunakyuaptingni ahinilu aussaimi.

Talvuuna nutaanik ihumaliuginnaqhimmaaqlutik havakatigiiktut pivinggat, Nunavutmi nauhimayut nunami munariyaqhait maniqariaginni ikayuutikhainnik hivunikhat, imaalu Nunavunmiutanutlu uplumi.

Maniliuqtaptingnikkut

Nunavutim amigaittut maniliuqtaagutigiyaaqtait pivikhaqaqyuaqhunilu, kihimi ikittut pivalliavikhaita. Ilaliutihimangmagit pitkuhitigut nunait atuqniataa hulilukaagutikhainnut, amigaittutik havaktiuyit inungnut, amigaikyuummiqhutiklu uyararhiuqtiit iqalliqinikmunlu, mikiutlu taapkuatut hanauyarnikkut miqhungnikkut titirauyarnikkut, qun’giaktittinirmun akuiyuqhanutlu.

Maniliuqyuummiknirmun avikturviptingni pitjuthimayut talvuuna pivallianikkut inggilranikkut igluqpaliungnikkut, pivalliavikhamiklu hakuriktumik nunallaani ittuni nanminiqhanik, havaaqaqniklu pivalliavikhanut uyararhiuvinikkut urhuqyuaviliqinikkut, pivalliavikhamiklu ayuittiaqhimayunik havaaqhainnik havakviitni.

Havaktiit tamaini havakviuyuni hatja qinikhiangginnaqtut huli havaktuqhanik piplutik aussaimit. Nunavunmiut ilihaqtuqhaulingguktut ilihailutiklu ikayuutauniangmatta avikturviup maniliugutikhainnik, talvuukkut havaktiulutik nanminiqaqlutiklu nunallaani ittutik nanminiriyaqhait.

Ukiuqtaqtuni Avikturviugiyakkut Kavamaita

Nunavunmiut niriuriyut taapkuat avikturviugiyakkut kavamaita takudjutigiyait ikpiriyainnik, pitkuhiitnik qauyihimamingnik, amigaittutuqaqhunilu, inuutillutiklu nunagiumayutlu Ukiuqtaqtumi.

Nunavut Kavamanga itkuumahimmaangniaqtut havaagiyaqhaitlu atuquinnaquplugit Nunavut Nunataagutit Anggirutaannik, naunaiyariikhimayut nunataarhimayut havaaqaqyuaqtut munaqhinirmun nunaitnik maniliurutikhatlu imaalu tammaqtailiplugitlu Inuinnait itjuhiit, pitkuhiit hivunikhaitlu. Paatnariiklutik nunallaami, avikturviuni, tammaani nunani, aussaimilu nunait inuutinggitlu ihariagiyauyut iniqtiriami malikhautikhavut.

Kavamatkut ikayuutikhaqaqtut hakurikhiqyuummiqhimmaagiami avikturvia aadlanggavyaqtuq kavamaliqitjutait – ilaliutihimangmat Inuinnait ikpiriyainnik inuuqatiriik, atuquinahuangginnaqhutik hakuringniqhaat Inuinnait uqauhiat, piplutik kivraqtuiviliqinikkut havaani, ilauginnaqhutiklu nuatqataitai nunaqyuani, imaalu havaqatiriittiaqhugit paatnaita tikiutiyaami itkuumani Nunavutim.

Hivumut Abluqta: Hivumuuqatiriikniq

Kavamatigut itkuumayumik piniaqtut tautulluaqlugit hitamauyut hivulliugutigiyauyuqhat pittaalaqiyaaptingnik hivumuuqatiriiyaaptingnik Nunavut nunagivigiyaaptigu nakuuqpiaqtumik nutaqqaptingnut in’ngutaptingnutlu.

• Inmikkut aullatjariklutik havakpiagumaplutik nakuuqpiaqtumiklu ilinniaqnikkut ilihainirmunlu

Hivulliutigiyavut pivalliavikhaq inmikkut aullatjariknirmun havakpiagumaplutik nakuuqpiaqtumiklu talvuuna ilinniaqtiangnirmun ilihaittiangnirmunlu upalugaiyariaginni Nunavunmiut havaakhanut. Ilinniaqnik havangniklu ikilyuummiqniaqtait ilinggaiyainik, nakuuhivallialutiklu aanniaqtailinirmun nakuuhivallialutiklu munariyaamingnik inmi, inirnikhaat nutaqqavutlu.

• Nunallaat hakurikkamik akhuuqpiaqhutiklu ilariiktiangniaqtut

Hakuriktut nunallaat piqagamik ilariiktiangnik inmikkut aulatjariktutlu havaakhanut ayuiqhaqhimangmatta ikayuutiqangmattalu ikayuqhutiklu taimaatun avikturviamut. Ayuiqhautivikhaqaqtuqhauyugut nunallaami nakuuhivalliariaginni aanniqtailinikkut, inuuqatiriingniq maniliungnikkutlu.

• Amigaikyuummiqlutik maniliungnikkut talvuuna pittiaqlutik pivallianikkut tamainni nunagiyamingni

Nunavut amigaittunik piqaqtut nunamiittunik atuqtauyuqhanik – nungguyuittunik nautqilimaittuniklu nalvaaqtauhungguyunik. Havaqatiriiktiaqtuqhauyugut amigaittuqariami maniliurutikhanik pivikhaqariaginni Nunavunmiut amigaittuniklu havaaqariami.

• Nakuuyumik kavamaqaqlutik talvuuna atuqtiaqlugit ikayuutikhavut

Kavamaugapta, takudjutilluaqtaqhavut kiqliqaqtut maniit havaakhanut ikayuutikhanutlu pipkaiyaami Nunavunmiunut inuuhirittiayaaginni nakuuyumiklu inuuyaaginni. Atuquyaulliqtillugit hivulliutigiumayavut, ihivriuqtaqhavutlu pitjutihimayut hatja kavamaliqinnikkut pivinggit taapkuatlu aittuutit angirutinggit imaa piyaaqhaita uvvagut tikiutiliqtaaqhaptingnik nakuuyunik niriugiyaptingnik.

Hapkuat hivulliutigiyauyut avaliittumik pilimaittut kihimi hanaqiyaugumik niriugiyauyunik tikiutiyaamingnik nakuuqpiaqtunik uvani pitjutihimatillutik Hitamani Maligaliurviitni.

Inmikkut aulatjariktuq havakpiagumaplutik nakuuqpiaqtumiklu ilinniaqnikkut ilihainirmunlu

Ilinniaqni tunggaviuyuq havaakhanut inmikkut aulatjariaginni inuit ilariiktutlu. Kavamatkut, nunallaat, ilihaiyit, an’ngayuqqaat, ilihaqtutlu havaqatiriikaqtut nakuuhivalliayaami ilihaqnik ilihaqtiaqtauyaaginni havaaqariaginni hivuatigut.

Piniaqtugut imaa:

• Ihivriuqlugit nakuuhitjutivalliaqlugitlu Ilinniaqnirmun Maligaat ilihaqtiaqtauvikhaanik, iniqtiriaginnilu ilihaqtuq, iliharutaitalu pitjutigilluaqlugit Ukiuqtaqtuup takudjutigivaktainnik kinauyaaptalu Nunavunmiut;
• Atuquyaungniakuplugit ilitturillugitlu akhuqnatqiyaungmat ilinnialihaaliqtut upalunggaiyaqhugit nutaqqat an’ngayuqqaanggitlu aullaqtiriami inuuhingnmingni nakuuyumik sikuuqviamilu;
• Havaqatiriittiaqlugit Nunallaani Ilinniaqnirmun Katimayiinggita ilauquplugit an’ngayuqqaat ilauqpiaqlutik sikuuriaquplugit pitjutigumik taimaatun ilihaqtuqtauq iniqtiqniarmanlu; imaalu
• Sikuuqviptingni anniqtailiyaittauplutik sikuuqvikni ittuni tun’ngahuqtitiaqhimalutiklu.

Nutaqqavut in’ngutavutlu uqaliqlutik, tairuaqlutik titiraqlutiklu ilitariyauhimayunik uqauhiitnik. Uqaqtaalaqigumik malruuqnik uqauhiitnik ilinniaqvikni itjuhiriniangmagittauq inuulrammiivut piumalaqihunggungmattalu nakuuyunik inuuhirittiariaginni taimaatun inmikkut aulatjarikniangmatta.

Piniaqtugut imaa:

• Hakuriktitauyuummiklugit amigaikyuummiriaginnilu atuinnayuqtunik Inuinnait uqauhiatnik.

Ilinniaqnikkut tunihiniaqtuq avikturviaptingnut ayuittiaqtunik havaqatiriittiaqlutik havakviitni ikayuutauniangman Nunavunmiunut ihuaqtumik pitjutiniangmat anggiqliliqlutiklu nunaqyuaqptingni inuuqatait maniliqivinilu.

Piniaqtugut imaa:

• Ilitturipkaqyuaqlugit ihariaginiangmagit tairuangnirmun, titirangnirmun, kititiqhimaliqinirmun, ayungnaqtunik ihuaqhainirmun imaa iniqtiqtut sikuugutainnik upalunggaiyaaginni ilihaqvikyuani ilihagutikhainnut havaakhanutlu;
• Pipkaqlugit Nunavunmiut ilihaiyaaginni ayungnaqtunut ilihaitjutinut havaqaqtitauyaaginni akituyunik akiliuhiakhainnik iniktiqlugitlu titiramik piyaami iniqtigumik piqaqtuqhaungmatta havaami; imaalu
• Ikayuqlugit havaktiuyukhanut ilihaigutikhainik, pivalliavikhamik havaakhaniklu katimayiiqiiyini paatnaniqaqtunutlu.

Nunallaat hakurikkamik akhuuqpiaqhutiklu ilariiktiangniaqtut

Hakuriktut nunallaat piqagamik ilariiktiangnik inmikkut aulatjariktutlu havaakhanut ayuiqhaqhimangmatta ikayuutiqangmattalu ikayuqhutiklu taimaatun avikturviamut.

Amigaitpallaangmatta Nunavunmiut haatiinnaqhutik kavamatkunnut ikayuutikhamingnik upluq tamaan atuqpagainni. Ikiqliqyuummiqtaqhavut amigaikpallangmatta haatiqtut.

Piniaqtugut imaa:

• Ihivriuqlugit aadlangguqtiqlugitlu havakpaqtavut ikayuuhiagutinut imaa taapkuatluaq ihariagiqpiaqtaat ikayuuhiarniq piniaqtut, imaalu talvami maniliuqlutik maniliujutikhalirinirmun ilinggairutikhaqariami hivuniptingni tamapta.

Amigaittut Nunavunmiut ilariinggitlu ayuqhaqpaqtut ihumailiqitjutinit anniarutait, ipiralimaittunik ayuqhautait, inminiiqpaqtut, aanniqyuaqtaunikutigutlu. Ilitturigiyavut havaakhaq tamainnut pitkuhitigut munaqhiliaqnitigutlu ikayuutaungmatta tamaita inuuhirittiaffaayaangginni nakuuhiffaagutikhaanniqlu.

Piniaqtugut imaa:

• Ilitaquplugit ihumailiqitjutinut anniarutait, ipiralimaittunik ayuqhautait, aanniqyuaqtaunikutigutlu ilitaliqlugit pivikhaqaqlutiklu ikayuutikhainnik nunallaani ikayuyuqtunut ilariiktunut inungnutlu ikayuqtauquplutik munaqtaulutik ikayuutikhainiklu mamihittiriaginni imirungnaiyaangginnilu;
• Pivikhaqaqlutik ayuittunik munaqhitkuni inikhaqaqlutiklu ikayuutikhainnik Nunavunmiut; imaalu
• Havaqatiriiklugit paatnavut, nutaangguffaaqlugit hakurikyuaqyuummiqlugitlu akhuugutivut inminiiqtailimaittaanggitni.

Niqiqaqtitaulutik igluqaqtitaulutik maniqaqtitaulutik aanniaqtailinikkut, ilihangnitigut nakuuhivikhaanutlu Nunavunmiunut.

Piniaqtugut imaa:

• Pipkaqlugit ikayuqlugitlu an’nguniaqviliqinikkut nunallaamilu ihumagiyaitnik amigaikyuummiriaginni pittaalaqiyaami nirittiaruminaqtunik tamaini nunallaani avikturviaptingni.

Igluqhaqtitauhimmaariaginni paatnavutlu, piniaqtugut imaa:

• Pivallialutik amigaittunik alruyaqtuqyuarnaittaami akiliuhiaqhaitlu akittuqyuangnaittaami ihumaliuqlutik; imaalu
• Pittaalaqiyaami akittuqyuaqnaittumik iglut akigait pivikhaqaqlutik ihuaqutikhainnik ihariagiyainnik inuit, taapkunaniklu ihariagiyait iniknikhaat amigailingmatta.

Amigaikyuummiqlutik maniliungnikkut talvuuna pittiaqlutik pivallianikkut tamainni nunagiyamingni

Nanminiqhatigut ikayuutikhaniklu pivallialutik taapkuat tun’ngavigiyauniaqtut hivunikhaptingnut aulaniqhaatigut nakuuyumiklu pilutik. Una pivalliavikhaq ikayuutiuqhauyuq avikturviptingnut atuinnaqtiaqlutik amigaittuni nauhimayunik nunamit

Piniaqtugut imaa:

• Atuqtiaqtauyaaginni pilutik malirarvikhanik pivikhainnik amigaikyuummiriami munaqtiaqlugit maniliurutiqhat; imaalu
• Piyaami atuqtiaqtauyaagiini uumayunik munarinik pivikhaqaqlutik ikayuutikhainnik Nunavunmiut.

Nunallaani maniliungnikkut nakuuyumik atuqtauniaqtut atugumikkiq nunallaaginnaqmi nauhimayunik nunamit ikayuutikhat ayuitatiqlu, imaalu hivunikhaqhiuqlutik hivunikhamut. Tamaita nunallat aadlanggavyaqtunik pivikhaqangmatta amigaittunik havaakhaniqaliriaginnik Nunavunmiunut.

Piniaqtugut imaa:

• Pipkainahuaqlugit ikayuqlugitlu maniliungnirmun ihumagiyaitnik anggiqliqyuumiqlutik ihuaqutikhainniklu ilaliutilugit pittaalaqinniaqtuni, angguniaqnirmunlu, hanauyanikkut, mighuqnikkut titirauyarnikkutlu pulaaqtaqtigutigunlu;
• Atuquinahuangginnaqhutik nanminiqautikkut nanminiqhaniklu pivallialutik akhuungnaittumiklu pitjutilutik malirarhat mikiunik nanminiqagumayunut piqaqlutik; imaalu
• Ikayuqlugit pivallialiqinikkut hatjami hivunikhaatlu Nunavutim hanauyayuqtut mighuqnikkut titirauyarnikkutlu tautuqtaqtitaulugit tiiviitigut naalautikkutluunniit piqaliriami imaa taimaa pigumik hanauhimmattiangniangmatta havaktatik pimmarikpiaqtumik havangniangmatigit takupkaqtitaulutik niuvrutiginahuaqlugit havaktainnik tamaanni Kanatami nunaqyuaptingnilu.

Nakuuyumik kavamaqaqlutik talvuuna atuqtiaqlugit ikayuutikhavut

Atuguminaqtumik, nakuuqpiaqtumik maniliqinikkutlu nakuuyumik pitjutiniaqtavut pinahuarutait havaktiitlu. Qun’ngiangniaqtakhavut kiqliqaqtut maniit havaakhanut ikayuutikhanutlu pipkaiyaami Nunavunmiunut inuuhirittiayaaginni nakuuyumiklu inuuyaaginni.

Talvamilu, Atuquyaulliqtillugit hivulliutigiumayavut, piniaqtugut imaa:

• • Ihivriuqlugit kavamaliqinikkut pivinggit ihumaliuriami nakuuyumik pittaaqhaita, kitutlu nakuuhivalliaqtauyuqhat, kituniklu taimaaqtaqhavut takudjutiliyaami ikayuutivut nakuuyumik atuqtauyaaginni Nuavut iniqtiriaqangmatta iniqtiqtiyaaginni nakuuyumik; imaalu
• • Piyaaqhaita piluta uuktuqtunut Nunavut Kavamaita maniitnik pivikhaqaqlutik nakuuyumik pittiariaqhaita maniliqiqviptingnit.

Uvvagut piyaaqhaita piluta harikniqhaatatigut ikayuqtiaqnikkut havaktiit pivikhaqaqtittilugit havaakhanik Nunavunmiunut uukturiaginni kavamatkut havarikyuanggitni. Havakatiriikniaqtavut huli kivraqtuiyaaginni havaklutik.

Piniaqtugut imaa:

• Nakuuhivalliaqhimmaaqlugit nakuuyumik pilutik tamainnun takudjutiyuminaqtunik havaat atuqtauyuqhanik havaktikhanik havaamutlu hivumut pitjutilutik kivraqtuiyini;
• Piyaaqhaita piluta tamainut kavamatkut havakviit aadlatlu havakviit havattiaqtitaulutik nakuuhikhainnut Inuinnait havaanggit; imaalu
• Pitjutihimaaqluta ilinniangnitigut pivalliavikhaniklu hatjamit pittaalaqiyunut havaqtikhanik, ihumaliuqlutik amigaikyuummiknirmun Inuinnait havaakhainnik ayuittiaqtut havaaginni hivuliqtiit havaanggitnilu kavamatkuni.